Zespół kanału łokciowego – objawy, przyczyny, leczenie

Zespół kanału nerwu łokciowego, nazywany też zespołem rowka nerwu łokciowego, jest jedną z najczęściej występujących neuropatii uciskowych kończyn górnych. Pojawia się w konsekwencji przewlekłego ucisku na nerw łokciowy, wywołanego przez uraz lub obecność stanu zapalnego czy zwyrodnieniowego. Neuropatia nerwu łokciowego wywołuje mrowienie palców, ból, przeczulicę, zaburzenia ruchu i czucia, a niekiedy także przejściowy paraliż. Istnieją dwie drogi leczenia – zachowawcza i operacyjna, każdą z nich uzupełnia farmakoterapia i rehabilitacja. 

Co to jest zespół kanału łokciowego?

Zespół kanału łokciowego jest, zaraz po zespole cieśni nadgarstka, jedną z najczęściej występujących neuropatii uciskowych kończyn górnych. To choroba związana z uszkodzeniem nerwów pod wpływem stałego ucisku lub drażnienia. Neuropatia nerwu łokciowego przeważnie wynika ze zwężenia kanału łokciowego powstałego w wyniku urazu bądź zmian zapalnych lub zwyrodnieniowych. Dotyczy przede wszystkim mężczyzn w wieku 40-65 lat, choć diagnozuje się ją również u osób młodszych. 

Nerw łokciowy jest jednym z odgałęzień nerwowych splotu ramiennego. Ciągnie się od barku do nadgarstka, po czym przechodzi do części grzbietowej ręki, rozdzielając się na gałąź powierzchowną biegnącą do palców (IV i V) oraz na gałąź głęboką unerwiającą mięśnie ręki. Neuropatia nerwu łokciowego przeważnie wynika z ucisku ręki dominującej, w punkcie:

• przebicia przegrody międzymięśniowej przyśrodkowej ramienia,
• bruzdy nerwu łokciowego kości ramiennej,
• zginacza łokciowego nadgarstka.

Jakie są przyczyny zespołu kanału łokciowego?

Zespół rowka nerwu łokciowego może pojawić się w wyniku urazu mechanicznego, podczas którego dochodzi do silnego i gwałtownego ucisku na rękę w okolicy stawu łokciowego (upadku, uderzenia). Zdarza się również, że choroba rozwija się pod wpływem przewlekłego ucisku na nerw, na przykład w trakcie snu lub stale powtarzanych ruchów zginania i prostowania ręki. Do przyczyn zespołu kanału łokciowego zalicza się również stany zapalne i zwyrodnieniowe, zmiany pourazowe oraz wrodzone i nabyte wady anatomiczne łokcia. Uważa się, że predyspozycje do uszkodzenia nerwu łokciowego mają osoby, które zmagają się z niektórymi chorobami przewlekłymi – cukrzycą, miażdżycą, niedoczynnością tarczycy, chorobą reumatyczną. Ponadto ryzyko uszkodzenia nerwu łokciowego zwiększają otyłość i alkoholizm. 

Zespół kanału łokciowego – przyczyny:

• Uraz stawy łokciowego.
• Miejscowy stan zapalny, wywołany infekcją bakteryjną lub wirusową.
• Zmiany zwyrodnieniowe.
• Blizny pourazowe.
• Guzy, tłuszczaki, gangliony w kanale nerwu łokciowego.
• Wady anatomiczne (wrodzone podwichnięcie stawu łokciowego, koślawość łokcia)
• Długotrwały ucisk na nerwy (w trakcie snu, pracy, aktywności fizycznej, uprawiania sportu).
• Zmiany hormonalne.
• Choroby przewlekłe – cukrzyca, miażdżyca, niedoczynność tarczycy, reumatoidalne zapalenie stawów i inne.

Choroba rozwija się pod wpływem ucisku. Po pojawieniu się obrzęku zapalnego nerwu czy okalających go tkanek, stanu zwyrodnieniowego, blizn pourazowych dochodzi do zwężenia kanału łokciowego, czego skutkiem jest zaburzenie dopływu tlenu i substancji odżywczych, a w następnej kolejności wystąpienie obrzęku i różnego rodzaju dolegliwości. 

Jakie są objawy zespołu kanału łokciowego?

Pierwsze oznaki zespołu kanału łokciowego to mrowienie i drętwienie dwóch palców dłoni – małego i serdecznego. Niekiedy pojawia się też uczucie pieczenia oraz ból. Takie pozornie niegroźne dolegliwości najbardziej dają o sobie znać w nocy, podczas snu. Z biegiem czasu nasilają się, stając wyraźnie uciążliwe bez względu na porę dnia. Drętwieniu zaczyna towarzyszyć osłabienie (niedowład) niektórych mięśni dłoni. Zmienia się zakres czucia małych palców (IV i V) ręki i postępuje zanik mięśni kłębika. W zespole rowka nerwu łokciowego mogą ponadto pojawić się przeczulica, parestezja (niewłaściwe odczuwanie bodźców) i przejściowy paraliż. U chorych na neuropatię nerwu łokciowego problemem staje się wykonywanie prostych codziennych czynności, takich jak zapinanie zamka czy guzika, zamykanie drzwi na klucz, utrzymanie sztućców, które wymagają pewnej precyzji manualnej. 

Zespół kanału nerwu łokciowego – objawy:

• Ból łokcia, odczuwany na całej długości przebiegu nerwu (od barku do palców dłoni), nasilający się w trakcie ruchu zginania i prostowania ręki.
• Nocne mrowienie i drętwienie palców małego i serdecznego.
• Parestezje, zaburzenia czucia palców małego i serdecznego.
• Charakterystyczne „trzaskanie” świadczące o podwichnięciu nerwu.
• Nadmierna potliwość.
• Stopniowe osłabienie siły mięśniowej i zanik mięśni: kłębika, glistowatych, międzykostnych, prowadzące do powstania „ręki szponiastej”.
• Pogorszenie sprawności manualnej, niezdarność ruchowa, słaby chwyt.

Jak leczyć zespół kanału łokciowego?

Diagnostyka

Nocne drętwienie palców, promieniujący ból łokcia, zaburzenia czucia, to objawy wymagające konsultacji z lekarzem. Po wywiadzie przeprowadza się badanie palpacyjne i test Fromenta (polegający na badaniu siły chwytu szczypcowego – pacjent trzyma kartkę papieru kciukiem i palcem wskazującym, a lekarz próbuje ją wyciągnąć). Wykonuje się także próbę Tinela (polegającą na opukiwaniu młoteczkiem neurologicznym pnia nerwu łokciowego, w celu określenia podatności nerwu na działanie bodźców zewnętrznych).

Jeśli wyniki tych testów są pozytywne, pojawia się objaw Fromenta i Tinela, przechodzi się do kolejnego badania neurologicznego, czyli elektroneurografii (ENG). Z jej pomocą ocenia się funkcjonalność nerwów obwodowych. Elektroneurografia polega na pomiarze szybkości przewodnictwa nerwowego przy pomocy prądu o małym natężeniu i niskiej częstotliwości, emitowanego w bardzo krótkich impulsach. Dzięki temu możliwe jest bardzo dokładne określenie lokalizacji i stopnia uszkodzenia nerwu, co w większości przypadków jest wystarczające do postawienia diagnozy o zespole kanału łokciowego. Niekiedy zdarza się, że diagnostykę rozszerza się o elektromiografię, RTG stawu łokciowego, ultrasonografię lub rezonans magnetyczny. Jednak dzieje się tak w określonych sytuacjach. 

Zespół kanału łokciowego – leczenie

Leczenie zespołu rowka nerwu łokciowego zwykle rozpoczyna się od postępowania zachowawczego, którego głównym celem jest wyeliminowanie objawów bólowych oraz poprawa czucia i funkcjonalności kończyny. Terapia zachowawcza, a więc objawowa, opiera się zarówno na farmakoterapii (niesteroidowe leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, środki przeciwobrzękowe, sterydoterapia, witamina B6), jak i na zmianie przyzwyczajeń ruchowych. W leczeniu objawowym bardzo pomocne są plastry Itami z diklofenakiem, które szybko uśmierzają ból i ograniczają stan zapalny. Środki do aplikacji miejscowej, przez to, że oddziałują bezpośrednio na ognisko bólu, działają skutecznie i bezpiecznie (bez ryzyka podrażnienia żołądka, itp.). Są także wygodne w użyciu. Zapewniają pełną swobodę ruchów i mogą być stosowane przez kierowców czy operatorów maszyn. 

Poza farmakoterapią, przy objawach zespołu kanału łokciowego, należy odciążyć uszkodzoną kończynę i nie wykonywać nią powtarzalnych dotychczas czynności (trzeba unikać długich rozmów telefonicznych, podpierania głowy łokciem, spania na zgiętej ręce, itp.). Czasem konieczne jest zastosowanie usztywnienia. W leczeniu zachowawczym ważne miejsce zajmuje rehabilitacja. 

Leczenie zespołu kanału łokciowego musi przebiegać pod ścisłą kontrolą lekarza. Zbyt długie działanie doraźne, które nie przynosi oczekiwanej poprawy, może przyczynić się do pogłębienia uszkodzenia nerwu i oddalić możliwość powrotu do pełnej aktywności. Dlatego, jeśli pierwsze sposoby leczenia nie przynoszą rezultatów, rozważa się leczenie operacyjne. 

Operacja zespołu kanału łokciowego odbywa się w szpitalu (np. na oddziale neurochirurgii), często w ramach jednodniowego pobytu. Przygotowania do operacji obejmują: 

• wykonanie badań w kierunku wykluczenia chorób zakaźnych, morfologii z oznaczeniem poziomu glukozy, jonów sodowych i potasowych oraz testów koagulologicznych z uwzględnieniem czasu kaolinowo-kefalinowego (APTT) i protrombinowego (PT+INR), 
• przyjmowanie środków zmniejszających krzepliwość krwi (wg zaleceń lekarza),
• pozostawanie na czczo w planowanym dniu operacji.

Przeciwwskazaniem jest miejscowy stan zapalny oraz zaburzenia krzepliwości krwi. 

Leczenie operacyjne jest leczeniem przyczynowym. Polega na uwolnieniu nerwu łokciowego z ucisku, poprzez chirurgiczne przecięcie lub całkowite wycięcie struktur łącznotkankowych, które zawężają kanał łokciowy. Jeśli przyczyną ucisku jest kość, konieczne jest jej usunięcie. Zabieg kończy się założeniem szwów. Po operacji stosuje się leczenie uzupełniające, które polega na przyjmowaniu środków przeciwbólowych oraz leków usprawniający metabolizm tkankowy, dzięki czemu uszkodzony nerw szybciej może się zregenerować. Trzeba też rozpocząć rehabilitację w celu odbudowania zanikniętych mięśni, poprawy siły mięśniowej i wspomagania odbudowy włókien nerwowych. Ćwiczenia na zespół kanału łokciowego ustalane są indywidualnie z fizjoterapeutą. W terapii stosuje się różne metody – galwanizację, elektrostymulację czy masaże wirowe.

W profilaktyce ponownego wystąpienia zespołu rowku nerwu łokciowego ważne jest pilnowanie korzystnej pozycji ciała w trakcie pracy oraz podczas snu. Wskazane jest również kontynuowanie zaleconych ćwiczeń. U osób obciążonych genetycznie cukrzycą lub innymi chorobami zwiększającymi ryzyko wystąpienia neuropatii nerwu łokciowego, ważną rolę odgrywa wczesna diagnostyka i trzymanie się określonego planu leczenia. Zespół kanału łokciowego może być wyleczony całkowicie, wymaga to jednak odpowiedniej diagnostyki i właściwego postępowania terapeutycznego. 

Lek. Michał Dąbrowski