Czym są punkty spustowe? Na czym polega terapia punktów spustowych?

Punkty spustowe (ang. trigger points) to niewielkiej wielkości miejsca w mięśniach lub powięziach, które są bardzo tkliwe i wywołują ból miejscowy i promieniujący. Powstają na uszkodzonych włóknach tkankowych, poddanych długotrwałemu wzmożonemu napięciu. Są skutkiem przewlekłego stresu, urazów, wad postawy. Punkty spustowe występują na całym ciele i mogą wywoływać najróżniejsze dolegliwości. Sposobem na ich pokonanie jest terapia punktów spustowych, która polega w głównej mierze na ćwiczeniach, technikach relaksacyjnych, masażu oraz ucisku. 

Co to są punkty spustowe?

Punkty spustowe, a właściwie mięśniowo-powięziowe punkty spustowe, to drobne zgrubienia w różnych obszarach ciała – głowie, łopatkach czy stopach – wywołujące wzmożone napięcie oraz uczucie sztywności. Występują pojedynczo lub łączą się w linie, czyli łańcuchy mięśniowo-powięziowe. Jeden silnie aktywny pierwotny punkt spustowy może wygenerować liczne, mniejsze i słabiej aktywne wtórne ogniska bólowe, tzw. punkty satelitarne. 

Trigger points, w zależności od lokalizacji, odpowiadają za bardzo różne dolegliwości, w tym przede wszystkim charakterystyczny, ostry ból, który bardzo trudno znieść. Niekiedy jest to ból miejscowy, innym razem promieniujący w odległe obszary ciała, przez co niedający się łatwo zdiagnozować (ból z przeniesienia). Z tego powodu w wielu przypadkach prawdziwe źródło bólu – punkt spustowy – nie zostaje rozpoznane, a osoba doświadczająca go podejmuje terapię, która mimo wszelkich działań pozostaje bezskuteczna. 

Punkty spustowe dzieli się na aktywne i utajone. Aktywny punkt spustowy to przeczulone, nadpobudliwe miejsce w tkance, które wywołuje stałe uczucie bólu – zarówno w trakcie spoczynku, jak i obciążenia fizjologicznego. Podczas badania palpacyjnego, nacisk takiego obszaru wyzwala typowe odczucia bólowe. Natomiast utajony punkt spustowy daje o sobie znać wyłącznie w momencie podrażnienia. Uciskając go wywołuje się ból, który przemija wraz ze zwolnieniem ucisku. Utajony punkt spustowy może istnieć, nie dając żadnych objawów klinicznych, może nawet nie dawać się wyczuwać w trakcie dotyku, a mimo to wywoływać szereg różnych dolegliwości. 

Skąd się biorą punkty spustowe?

W dorosłym organizmie mięśnie stanowią 35-40% masy ciała. Ponad 650 mięśni pozwala utrzymać sylwetkę w pionie. To ważny element narządu ruchu, dzięki któremu człowiek podejmuje aktywność fizyczną, porusza się, chodzi, biegać, pływa. Mięśnie, które nieustannie pracują, łatwo przeciążyć, a nawet uszkodzić. Długotrwałe dźwiganie ciężkich przedmiotów, stałe wykonywanie tych samych ruchów, utrwalanie nieprawidłowej postawy to tylko niektóre czynniki obciążające włókna mięśniowe. Pod ich wpływem może dojść do uszkodzenia, które da się łatwo wyczuć pod palcami jako guzek lub niewielkie zgrubienie. To tkliwe, wywołujące ból miejsce jest właśnie punktem spustowym, wywołującym wzmożone napięcie, sztywność i inne, czasem zupełnie nieprawdopodobne objawy (różnego rodzaju bóle, zmiany skórne, problemy ze strony układu pokarmowego, zapalenie spojówek, szumy słuchowe, arytmię serca, itp.).

Choć uznaje się, że punkty spustowe powstają pod wpływem długotrwałego przeciążenia, przewlekłego stresu czy też zmęczenia, tak naprawdę nie wiadomo dokładnie w jaki sposób do takich zaburzeń dochodzi. Podejrzewa się, że trigger points powstają w wyniku patologicznego skurczu mięśni, wywołującego niedotlenienie i niedokrwienie, a w efekcie nagromadzenia się takich metabolitów, jak kwas mlekowy. To sprawia, że pojawia się lokalna nadwrażliwość na stymulację mechaniczną, podobna do tej związanej z zakwasami po nadmiernej aktywności fizycznej, ale utrzymująca się znacznie dłużej, a nawet przewlekle. 

Czynniki sprzyjające powstaniu punktów spustowych:

• Wrodzone wady anatomiczne.
• Długotrwałe przebywanie w stałej nie ergonomicznej pozycji.
• Ciągłe powtarzanie tej samej czynności.
• Siedzący tryb życia, za mała aktywność fizyczna.
• Otyłość i nadwaga.
• Urazy i mikrourazy.
• Dysfunkcja poszczególnych narządów.
• Zaburzenia hormonalne.
• Anemia i awitaminoza.
• Przewlekły stres i zmęczenie.

Gdzie najczęściej występują punkty spustowe?

Występowanie punktów spustowych przeważnie ma charakter indywidualny i zależy od osobniczych właściwości budowy anatomicznej oraz biomechaniki. Punkty spustowe mogą pojawiać się w każdym mięśniu w obrębie całego ciała. Mimo to istnieje coś takiego, jak mapa punktów spustowych, która wskazuje najczęstsze miejsca ich występowania. Są to między innymi:

• Punkty spustowe na głowie – przeważnie występują na skroniach. Wywołują napięciowe bóle głowy oraz migreny, a niekiedy także bóle i nadwrażliwość zębów, ból zatok, katar, zaczerwienienie oczu.
• Punkty spustowe na szyi – najczęściej znajdują się w okolicy żuchwy i w mięśniu mostkowo-obojczykowo-sutkowym. Wywołują miejscowy ból oraz sztywność karku. Ich odnalezienie jest trudne i może być niebezpieczne, więc lepiej zostawić to doświadczonemu fizjoterapeucie.
• Punkty spustowe karku – znajdują się na obszarze szyi i karku. Są źródłem bólu miejscowego i promieniującego do głowy, skroni i oczu. Zgrubienie w tym obszarze pojawia się najczęściej u osób spędzających wiele godzin przy komputerze. 
• Punkty spustowe na łydce – lokalizuje się przede wszystkim w mięśniu piszczelowym średnim i trójgłowym. Może wiązać się z takimi schorzeniami, jak rwa kulszowa, a także oddziaływać na niższe partie kończyny, ścięgno Achillesa czy staw skokowy. 
• Punkty spustowe pośladka – to szczególnie zgrubienia na mięśniu pośladkowym średnim i mięśniu gruszkowatym. Generują ból miejscowy i spontaniczny, który pojawia się podczas schylania oraz innych czynnościach opartych na ruchu odcinka krzyżowo-lędźwiowego.
• Punkt spustowy w pachwinie – łatwo go pomylić z powiększonym węzłem chłonnym. Pojawia się, jako objaw choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego.

Jak znaleźć punkt spustowy?

Punktów spustowych należy szukać w okolicy ogniska bólu (ale nie tylko). Najłatwiej można to zrobić, przesuwając palce poprzecznie do włókien mięśniowych. Punkt spustowy jest to miejsce trwalsze i bardziej tkliwe. Może przypominać mały guzek, który generuje ból miejscowy i rzutujący lub promieniujący. Pod jego wpływem pojawi się ból oraz nieprzyjemne dolegliwości w dalszych obszarach ciała. Dużą pomoc w odszukaniu trigger point niesie literatura specjalistyczna, w tym przede wszystkim bestsellerowa książka, autorstwa P. Ritchera i Hebgena pt. ”Punkty spustowe i łańcuchy mięśniowo-powięziowe w osteopatii i terapii manualnej”. Warto posiłkować się także ogólnodostępnymi mapami punktów spustowych. Choć niektóre punkt spustowe można łatwo odnaleźć samemu, nie zawsze jest to takie proste. Dla pewnych efektów, i co ważniejsze, własnego bezpieczeństwa, najlepiej skorzystać z pomocy osteopaty lub fizjoterapeuty. 

Na czym polega terapia punktów spustowych?

Terapia punktów spustowych, nazywana też terapią mięśniowo-powięziową, łączy wiele różnych metod leczenia. Część z nich opiera się na technikach ucisku i masażu, inne wykorzystują odpowiednie preparaty do prostej iniekcji (botoks) lub suche igłowanie. Głównym celem jest rozluźnienie napiętych mięśni i uwolnienie ich z utrwalonego skurczu. Generalnie terapia punktów spustowych obejmuje działanie dwojakiego rodzaju – zlikwidowanie bolącego miejsca oraz jego przyczyny, przez co czas jej trwania może się znacznie wydłużać. Oczekiwane efekty poprawy uzyskuje się zwykle po dokładnej diagnostyce i wykonaniu serii zabiegów. Duże znaczenie ma korygowanie wad postawy, utrzymywanie prawidłowej sylwetki, wprowadzenie korzystnych nawyków ruchowych i technik relaksacyjnych. Często nieoceniona okazuje się pomoc fizjoterapeuty lub lekarza rehabilitacji.

Do terapii punktów spustowych włącza się:

• Masaż punktów spustowych.
• Mobilizacje uciskowe (kompresję ischemiczną).
• Rozluźnianie pozycyjne.
• Rozluźnianie mięśniowo-powięziowe.
• Metoda schłodzenie-rozciągnięcie.
• Techniki energii mięśniowej.
• Nakłuwanie punktów spustowych – igłoterapia, igłoterapia sucha, iniekcja toksyny botulinowej (botoksu). 

Terapia punktów spustowych przynosi bardzo dobre efekty. Pod jednym warunkiem – jeśli wyeliminuje się główną przyczynę napięcia mięśni, a więc bólu. Bez tego uwolnione punkty spustowe i łańcuchy mięśniowo-powięziowe znów mogą się pojawić i wyzwolić dobrze znane, nieprzyjemne dolegliwości. 

Lek. Michał Dąbrowski