Złamanie kości – objawy, leczenie, rehabilitacja

Złamanie to przerwanie ciągłości jednego lub kilku elementów kośćca, który u dorosłego człowieka składa się z 206, a u nastolatka nawet z 356 kości. Złamanie kości następuje w wyniku działania siły zewnętrznej, a objawy mogą być różne, w zależności od tego, jaka kość uległa uszkodzeniu – duża (np. złamanie kości udowej i promieniowej) lub mała i niestabilna (np. złamanie kości śródstopia, czy nadgarstka). Zawsze jednak konieczna jest pomoc osobie poszkodowanej, a także diagnoza i należyte leczenie. Wyjaśniamy, na jakiej podstawie można podejrzewać złamanie lub pęknięcie kości, a także podpowiadamy, na czym polega leczenie domowe za pomocą diety przyspieszającej zrastanie kości i specjalistycznej rehabilitacji. 

Co to jest złamanie kości?

Złamanie kości może być całkowite lub częściowe (nadłamanie, pęknięcie). Jest to stan, gdy w wyniku działania siły zewnętrznej dochodzi do uszkodzenia kości, która nie jest w stanie wytrzymać oporu. 

Stopień urazu zależy głównie od siły, z jaką doszło do działania na kość, a także otaczające ją mięśnie i więzadła. Istnieje jednak szereg czynników, które zwiększają ryzyko złamań, głównie:

• wiek,
• stan kości,
• osteoporoza,
• zmiany zwyrodnieniowe,
• odwapnienie,
• choroby nowotworowe.  

Złamanie może dotyczyć każdej z 206 kości wchodzących w skład kośćca osoby dorosłej, czy też 356 kości nastolatka. Najczęściej jednak dochodzi do złamań rąk i nóg, ponieważ to te części ciała są najbardziej wysunięte podczas upadku i przyjmują największy opór.  

Złamanie kości – rodzaje 

Uznając ogólny podział złamań wyróżnia się złamanie zamknięte bez przerwania ciągłości tkanek zewnętrznych, a także złamanie otwarte, przy którym fragment uszkodzonej kości przebija tkanki tworząc ranę z widoczną kością. 

Przy bardziej szczegółowym podziale uwzględnia się m.in.:

• złamanie w zależności od przyczyny – bezpośrednie (działanie siły na kość) i pośrednie (działanie siły na tkanki otaczające kość), a także awulsyjne (w wyniku pociągnięcie) i kompresyjne (w wyniku zgniecenia kości);
• w zależności od stopnia złamania – złamanie częściowe (nadłamanie, pęknięcie) lub całkowite przerwanie kości, a także złamania skośne, poprzeczne, podłużne i spiralne. 

Złamanie kości może być również wyrównane, co oznacza, że fragment kości niewiele przesunął się poza jej prawidłową oś lub ze znacznym przesunięciem. Jeśli złamanie kości spowodowało uszkodzenie otaczających ją tkanek (mięśni, nerwów, naczyń krwionośnych) mowa o złamaniu skomplikowanym (złożonym, wieloodłamowym).   

Objawy złamania kości

Złamanie kości najczęściej kojarzy się z silnym bólem i ograniczeniem lub całkowitym uniemożliwieniem ruchomości w miejscu, w którym doszło do urazu. Objawy złamania kości, które pojawiają się bezpośrednio po urazie, zwykle dotyczą uszkodzenia kości długich, głównie złamanie kości udowej, strzałkowej, ramiennej lub promieniowej. 

Kości po złamaniu mogą wywoływać nienaturalne ułożenie kończyn. Zwykle pojawia się również obrzęk, wyraźny krwiak lub zasinienie, uczucie mrowienia, zaburzenia czucia, czy  trzeszczenie w wyniku ocierania się o siebie uszkodzonych fragmentów kości. Złamanie otwarte występuje jednocześnie z raną i krwawieniem.     

Złamanie kości mniejszych, np. stopy i nadgarstka, nie zawsze wywołuje tak oczywiste objawy. Ból może pojawić się również na kilka godzin po urazie. Co więcej zdarza się, że tkliwość pojawia się tylko podczas dotyku lub próby wykonania ruchów. Częściowe pęknięcie kości, np. śródstopia, palca lub innej może występować bez obrzęku, a ból może pojawiać się tylko podczas ruchu.

Pierwsza pomoc przy złamaniu kości

Każdy uraz wymaga konsultacji z lekarzem. Jeśli w wyniku wypadku, czy nawet pozornie niegroźnego upadku z własnej wysokości pojawiają się jakiekolwiek objawy złamania kości, konieczna jest pierwsza pomoc, a kolejno specjalistyczna diagnoza, ponieważ złamanie można pomylić ze skręceniem lub zwichnięciem. 

Przede wszystkim nie należy usilnie poruszać kończyną w celu sprawdzenia, czy doszło do złamania, ponieważ może to grozić pogłębieniem uszkodzenia kości i okolicznych tkanek Stopień i rodzaj urazu oceni lekarz na podstawie badań diagnostycznych.

Pierwsza pomoc przy złamaniu obejmuje czynności, takie jak:

• Zapewnienie bezpieczeństwa, zwłaszcza jeśli złamanie kości dotyczy osoby poszkodowanej w wypadku drogowym.

• Unieruchomienie złamanej kości – wzdłuż uszkodzenia i sąsiadujących stawów (miejsc zgięcia) należy zastosować opatrunek usztywniający. Nigdy nie należy przyciągać uszkodzonej kończyny do sztywnego przedmiotu! Nie wolno również podejmować prób nastawienia kości, a jedynie przyłożyć sztywny przedmiot dopasowany kształtem i wielkością do złamanego miejsca. Najbezpieczniej, jeśli to możliwe, przytwierdzić złamaną rękę do tułowia za pomocą bandaża, a w przypadku złamania nogi lub stopu do drugiej kończyny.
• Złamanie otwarte wymaga zatamowania krwotoku. Jałową gazę, ewentualnie fragment czystej odzieży należy przyłożyć do rany i lekko uciskać. Nie należy wkładać fragmentów gazy, czy innych przedmiotów do rany! Nie wolno również wyciągać odłamków kości! 
• Osobie poszkodowanej nie należy podawać jedzenia i picia, ponieważ mogłoby to wywołać utrudnienia w przypadku konieczności podania znieczulenia, np. w celu nastawienia kości lub leczenia operacyjnego. 
• Złamanie kości mniejszych bez występowania poważnych objawów również powinien ocenić lekarza, dlatego należy udać się do najbliższego oddziału ratunkowego. Jeśli złamanie kości uniemożliwia poruszanie, należy wezwać karetkę pogotowia. W przypadku złamań otwartych zawsze tamujemy krwotok, nieustannie sprawdzamy funkcje życiowe osoby poszkodowanej i bezzwłocznie wzywamy pomoc. 

Złamanie kości – na czym polega leczenie?

Podejrzewając złamanie kości lekarz może zalecić wykonanie zdjęcia rentgenowskiego, a w razie potrzeby także rezonans magnetyczny lub tomografię komputerową. Leczenie złamań zależy od ich rodzaju. 

Proste złamanie kości bez przemieszczenia wymaga unieruchomienia za pomocą gipsu lub ortezy. W porównaniu do gipsu specjalna orteza jest lżejsza i nie wywołuje niewłaściwej postawy ciała pod wpływem obciążenia, dlatego ten rodzaj usztywnienia często zaleca się u dzieci, np. przy złamaniu kości ramiennej. Jeśli natomiast doszło do złamania skomplikowanego, konieczne może okazać się nastawienie uszkodzonej kości lub leczenie operacyjne, w trakcie którego lekarz może zastosować m.in. druty stabilizujące odłamki kości, czy rekonstrukcję uszkodzonych tkanek. 

Zrastanie kości może trwać od kilku tygodni do wielu miesięcy. W tym czasie kość pozostaje unieruchomiona. Należy również regularnie wykonywać zalecane badania kontrolne, które pomogą ocenić, jak szybko zrasta się kość. W niektórych przypadkach dochodzi do komplikacji, które wymuszają ponowne przeprowadzenie zabiegu. 

Podsumowując, leczenie złamania kości obejmuje etapy, takie jak:

• pierwsza pomoc przy złamaniu kości;
• badania diagnostyczne;
• nastawienie kości lub leczenie operacyjne;
• unieruchomienie;
• leczenie objawowe, głównie łagodzenie bólu za pomocą leków doustnych i działających miejscowo, np. plastrów Itami;  
• niwelowanie obrzęku i zasinień, np. poprzez stosowanie okładów i maści;
• rehabilitacja przyśpieszająca powrót do sprawności. 

Kiedy potrzebna jest rehabilitacja po złamaniu kości?

Osoby, które przeszły złamanie kości, często są kierowane na rehabilitację. Niestety zdarza się, że leczenie nie pozwala na odzyskanie pełnej sprawności fizycznej, np. gdy zrastanie kości przebiega nieprawidłowo. Mogą tworzyć się niewłaściwe zrosty, w tym tzw. staw rzekomy w przypadku, gdy kości się nie zrastają, a ich fragmenty poruszają się względem siebie. Do innych powikłań należą m.in. deformacje, zakrzepy, czy przykurcze. 

Złamanie kości niemal zawsze wymaga unieruchomienia. W konsekwencji stawy i mięśnie przez wiele tygodni nie funkcjonują prawidłowo. Czasowe ograniczenie ruchu stawów prowadzi do przykurczu. Złamanie kości z wymienionymi powikłaniami to główne wskazanie do rehabilitacji, a niekiedy także do zmiany sposobu leczenia, w tym na operacyjne.

Rehabilitację warto rozpocząć bezpośrednio po zdjęciu gipsu lub ortezy. To, ile zrasta się kość, zależy głównie od rodzaju złamania i kilku innych czynników. Nie należy jednak przedwcześnie rezygnować z usztywnienia i badań kontrolnych, ponieważ niekiedy pomimo ustąpienia dolegliwości kość wciąż pozostaje uszkodzona. Rehabilitacja po złamaniu kości nie może być również odkładana, ponieważ mięśnie ulegają osłabieniu. 

Zabiegi rehabilitacyjne przywracające sprawność kończyn rozpoczyna się możliwie najszybciej, pod nadzorem specjalisty, który na podstawie badań stwierdzi zrost kości i zaleci odpowiednie postępowanie.

Podstawą rehabilitacji jest przywrócenie sprawności manualnej. W tym celu stosuje się zabiegi, takie jak:

• ćwiczenia,
• laseroterapia,
• krioterapia,
• masaże,
• fizykoterapia,
• małoinwazyjne zabiegi przyspieszające zrost kości.  

Dieta wskazana przy złamaniach 

Całkowity zrost kości może nastąpić nawet dopiero pół roku po urazie, dlatego warto wiedzieć, jak przyspieszyć zrost kości po złamaniach. To, ile czasu zrasta się kość, zależy nie tylko od rodzaju złamania, ale także od ogólnego stanu zdrowia. Aby możliwe było prawidłowe zrastanie kości organizm potrzebuje szeregu witamin i mikroelementów, które biorą udział w budowie kośćca. Ich poziom można uzupełniać stosując leki witaminowe na przyspieszenie zrostu kości. 

Pomocna okazuje jednak przede wszystkim dieta przy złamaniach. Powinna być ona uboga w sól. Należy ograniczyć również spożycie kofeiny i napojów alkoholowych. Do codziennego jadłospisu warto wprowadzić posiłki zawierające głównie wapń, fosfor, magnez, witaminę D3, witaminę K i białko. Kompletna dieta przy złamaniach kości powinna więc uwzględniać produkty, takie jak:

• przetwory mleczne (maślanki, kefiry);
• jaja;
• ryby: łosoś, śledź, makrela, sardynki, szprotki;
• mięso: wieprzowina, wołowina, drób;
• warzywa: kapusta, brokuły, soczewica, fasola, sałata, kapusta, natka pietruszki, jarmuż;
• orzechy, nasiona chia; 
• pieczywo pełnoziarniste i razowe.  

Lek. Michał Dąbrowski