Ból krzyża – przyczyny i zapobieganie

Ból krzyża to potoczne określenie dolegliwości bólowych kręgosłupa lędźwiowego – dotyka 80-90% ludzi, utrudnia wykonywanie obowiązków zawodowych i różnych aktywności.  Może być nagły i krótkotrwały, mieć łagodny lub ostry charakter. Ból krzyża nie jest konkretną jednostką chorobową, ma zróżnicowaną etiologię. Jakie są najczęstsze przyczyny bólu krzyża? Jak uwolnić się od bólu i wrócić do zdrowia? Czym grozi zaniechanie leczenia?

Ból krzyża – przyczyny bólu w odcinku lędźwiowym kręgosłupa

Ból  w odcinku lędźwiowym kręgosłupa najczęściej dotyka osoby z grupy wiekowej 30-60 lat. Źródeł bólu krzyża może być mnóstwo. Co przyczynia się do rozwoju dolegliwości bólowych, zlokalizowanych w dolnej części kręgosłupa? Jest to:

• przeciążenie kręgosłupa – może prowadzić do naderwania więzadła lub mięśni, zwykle manifestuje się silnymi i ostrymi dolegliwościami bólowymi, które narastają przy zmianie pozycji. Najczęściej ból mija w ciągu kilku dni lub ewentualnie tygodni,

• dyskopatia lędźwiowa – to proces zwyrodnieniowy krążków międzykręgowych. Jednym z objawów dyskopatii jest ostry i przewlekły ból w dolnym odcinku kręgosłupa, chory może odczuwać także drętwienie i mrowienie kończyn,

• rwa kulszowa – ostry, rwący i piekący ból kręgosłupa może świadczyć o rwie kulszowej (dolegliwości bólowe to skutek ucisku korzenia nerwu kulszowego w miejscu, w którym opuszcza kanał kręgosłupa),

• zmiany zwyrodnieniowe w stawach międzywyrostkowych – długotrwałe obciążenie stawów międzywyrostkowych może powodować jednostronny lub obustronny ból w krzyżu. Dolegliwości nasilają się podczas chodzenia i stania,

• nowotwór kręgosłupa – ból krzyża może być objawem nowotworu (ból nasila się przy defekacji, kaszlu, kichaniu), choć przerzuty rozkładają się w kręgosłupie lędźwiowym tylko w 20% przypadków,

• entezopatia więzadła biodrowo lędźwiowego – zwyrodnienie i zapalenie przyczepu więzadła biodrowo lędźwiowego również może powodować ból krzyża (jednostronny lub obustronny), 
• złamanie kompresyjne kręgu – to częsty typ złamania w przebiegu osteoporozy u osób starszych. Seniorzy mogą odczuwać złamanie kompresyjne jako ból krzyża.

Pacjenci, którzy zgłaszają się do gabinetu lekarza z bólem krzyża, mogą cierpieć na:

• choroby układu moczowego: kamicę nerkową, zapalenie pęcherza,
• choroby układu rozrodczego: endometriozę,
• choroby narządów wewnętrznych (wątroby, trzustki),
• choroby gruczołu krokowego u mężczyzn.

Tak więc dolegliwości bólowe kręgosłupa lędźwiowego mogą być symptomem patologii sąsiadujących narządów. Rozpoznanie konkretnej przyczyny problemów zdrowotnych, pozwala złagodzić lub całkowicie wyeliminować ból krzyża.

Jakie są czynniki ryzyka bólu krzyża?

Wystąpieniu bólu kręgosłupa lędźwiowego sprzyja:

• przewlekły stres, depresja (ból może mieć podłoże psychogenne, być oznaką pogorszenia stanu psychicznego pacjenta),
• nadwaga i otyłość,
• ciężka praca fizyczna,
• nałogowe palenie tytoniu,
• wiek (w grupie ryzyka są osoby po 30. r.ż.),
• wystąpienie bólów krzyża w przeszłości,
• praca biurowa (wielogodzinne siedzenie przy biurku).

Jakie są charakterystyczne symptomy bólu krzyża i jak się zachować, gdy doświadczymy dolegliwości bólowych w dolnym odcinku kręgosłupa?

Ból krzyża – objawy

U różnych osób ból może mieć różny czas trwania i natężenie. Dolegliwości bólowe mogą utrzymywać się kilka dni, tygodni, miesięcy, a nawet trwać przez lata. Mogą one zmieniać swoje natężenie w zależności od pozycji, jaką przyjmuje chory (nasilać się przy staniu, pochylaniu, leżeniu). Niekiedy zwykłe kichnięcie, czy kaszel mogą spotęgować doznania bólowe. Niektórzy pacjenci odczuwają tylko tępe pobolewanie, inni nie są w stanie się swobodnie poruszać z powodu bardzo silnego, rwącego bólu. W niektórych przypadkach dolegliwości bólowe nie ograniczają się jedynie do odcinka lędźwiowego – ból może promieniować do biodra, uda, podudzia, stopy, obejmując jedną lub też obie kończyny. Zdarza się, że oprócz bólu krzyża pacjenci obserwują u siebie wystąpienie wysokiej gorączki, mają złe samopoczucie, są osłabieni, nie mają apetytu i tracą na wadze.  

W przypadku bólu krzyża wyróżnia się dwa rodzaje zespołów bólowych:

• ból swoisty (pojawia się w związku z konkretną przyczyną),
• ból nieswoisty (dotyczy około 90% przypadków, lekarz nie jest w stanie ustalić jego źródła. Ma związek przeciążeniem struktur tworzących kręgosłup, ale nie specjalista nie może przypisać mu konkretnej przyczyny).

Jak postępować w razie wystąpienia bólu krzyża?

Przy wystąpieniu ostrego bólu krzyża należy położyć się w łóżku w pozycji nieobciążającej kręgosłupa (na boku z ugiętymi nogami w stawie kolanowym) na maksymalnie dobę – zbyt długi odpoczynek w pozycji leżącej może wydłużyć czas trwania dolegliwości (podobnie, jak intensywna aktywność fizyczna, której należy zaprzestać). Co jeszcze warto zrobić? Można spróbować rozgrzewających lub chłodzących okładów, przyjąć doustne leki przeciwbólowe (dostępne bez recepty) lub stosować miejscowo maści, żele, plastry lecznicze zawierające leki przeciwbólowe oraz przeciwzapalne. Jeśli te działania nie przyniosą poprawy, należy sięgnąć po pomoc medyczną. Lekarz pierwszego kontaktu może wdrożyć silniejsze leki przeciwbólowe (doustnie lub na drodze iniekcji). 

Ból krzyża – objawy alarmowe. Kiedy należy się zgłosić do lekarza?

Do lekarza należy udać się niezwłocznie, jeśli przy wystąpieniu ostrego bólu krzyża mamy trudności w oddawaniu moczu i defekacji od co najmniej 12 godzin. Jeżeli oprócz bólu w krzyżu nie możemy zgiąć lub wyprostować stopy w stawie skokowym, mamy zaburzenia czucia na skórze kończyny dolnej, również powinniśmy skonsultować się szybko ze specjalistą. Natomiast w przypadku dolegliwości bólowych o charakterze przewlekłym, wskazaniem do wizyty w przychodni jest znaczna utrata masy ciała, gorączka, dreszcze i nasilenie się bólu krzyża w nocy.

Diagnostyka bólu krzyża – jak lekarz ustala rozpoznanie?

Postawienie trafnej diagnozy z przypadku bólu krzyża jest dla wielu lekarzy prawdziwym wyzwaniem – ze względu na wiele potencjalnych przyczyn. Podstawę stanowi szczegółowy wywiad z pacjentem, podczas którego specjalista pyta o okoliczności, w jakich występuje ból, nasilenie i czas jego trwania oraz czynniki, które zmniejszają albo zwiększają odczuwanie bólu. W ustaleniu prawidłowego rozpoznania konieczna jest też ocena siły mięśniowej i odruchów w dolnej części ciała. W niektórych przypadkach niezbędne może okazać się wykonanie badań obrazowych (np. tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego, zdjęć RTG spoczynkowych i czynnościowych). Jak uśmierzyć ból krzyża i odzyskać komfort codziennego funkcjonowania? 

Życie bez bólu – sposoby leczenia bólu krzyża

W przypadku ostrego bólu krzyża lekarz skupia się na leczeniu zachowawczym, którego celem jest czasowe odciążenie kręgosłupa i złagodzenie dolegliwości bólowych. Chory przyjmuje doustnie i miejscowo leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, a niekiedy również preparaty rozluźniające mięśnie. Znakomite efekty w postaci uśmierzenia bólu dają plastry lecznicze z diklofenakiem, np. Itami. Kolejnym krokiem w terapii leczniczej jest fizykoterapia i rehabilitacja (np. terapia manualna, masaż mięśniowo powięziowy). Ćwiczenia są dobierane indywidualnie do każdego przypadku. Pamiętajmy, że wykonując w odpowiednim czasie ćwiczenia ruchowe przygotowane przez wykwalifikowanego specjalistę, możemy skutecznie zapobiec przeistoczeniu się ostrego bólu w przewlekły zespół bólowy kręgosłupa. Jakie zabiegi fizykoterapii są polecane? Uzupełnienie rehabilitacji właściwej może stanowić elektrostymulacja prądami TENS, ultradźwięki, krioterapia. W razie zdiagnozowania dyskopatii i rwy kulszowej stosuje się również zastrzyki nadtwardówkowe. W najcięższych przypadkach konieczna może być operacja kręgosłupa (zabiegi chirurgiczne wykonuje się u 1–3% chorych).

Jak zapobiegać bólowi krzyża? Działania profilaktyczne

Jak dbać o kręgosłup i zminimalizować ryzyko wystąpienia bólu krzyża w przyszłości? Warto dbać o higienę pracy, robiąc sobie krótkie przerwy na proste ćwiczenia rozciągające lub spacer. Bezruch szkodzi kręgosłupowi. Należy więc dbać o prawidłową postawę ciała i kondycję fizyczną – rekomendowane jest pływanie, jazda na rowerze, marsze. Warto regularnie wykonywać też ćwiczenia wzmacniające mięśnie pleców i brzucha. Należy unikać dźwigania ciężkich przedmiotów i spać na średnio twardym materacu. Kobiety powinny zrezygnować z chodzenia w obuwiu na wysokim obcasie, a osoby z nadwagą – unormować swoją masę ciała. Warto też zaprzestać palenia papierosów.

Ból krzyża obniża jakość życia i często uniemożliwia wykonywanie pracy – może pojawiać się i ustępować samoistnie w ciągu kilku dni lub być sygnałem rozwoju stanu chorobowego (np. przeciążeń mięśni, ścięgien lub więzadeł przykręgosłupowych, dyskopatii, nowotworów, złamania kręgów w przebiegu osteoporozy, przeniesionych bólów trzewnych). Jeśli symptomy utrzymują się dłużej, niż kilka tygodni lub przybierają na sile, mimo prowadzenia oszczędzającego trybu życia oraz stosowania środków przeciwbólowych i przeciwzapalnych – należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu. 

Lek. Michał Dąbrowski